Τη διετία 1995-96, στο Παλαιοχώρι Καβάλας, του δήμου Παγγαίου, η αρχαιολογική σκαπάνη της 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αποκάλυψε το Βυζαντινό Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Διασορίτου, Διασωρίτου ή Διοσιερίτη.
Τα ερείπια του Βυζαντινού Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου του Διασορίτου βρέθηκαν ανατολικά του Παλαιοχωρίου, στη θέση που βρισκόταν το παλιό χωριό και κοντά στην επαρχιακή οδό που συνδέει το Παλαιοχώρι με τη Νικήσιανη.
Συγκεκριμένα, ήρθαν στο φως ο περίβολος της μονής, που σώζεται σε ύψος μισού περίπου μέτρου, το δάπεδο του καθολικού του μονής και αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη.
Η ίδρυση και η ιστορία της Βυζαντινής Μονής του Αγίου Γεωργίου
Το μοναστηριακό αυτό συγκρότημα, κτίστηκε αρχικά ως Πατριαρχικό Σταυροπήγιο και περιλάμβανε μία τρίκλιτη Βασιλική, τράπεζα φαγητού, κελιά, βοηθητικούς χώρους, πηγάδι κτλ. Ολα αυτά περικλείονταν σε ένα μεγάλο περίβολο, στον οποίο έφτανες αφού περνούσες μέσα από μία μεγαλοπρεπή πύλη.
Ακριβής ημερομηνία για την ίδρυσή του δεν υπάρχει, ωστόσο, σύμφωνα με τη χρονολογία που αναγράφεται σ’ ένα πέτρινο ηλιακό ημερολόγιο, που ανακαλύφθηκε στο μεσημβρινό τοίχο του ναού, την οριοθετεί περίπου στα μέσα του 11ου αιώνα (1069).
Βέβαια, κάποια αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στο χώρο, παραπέμπουν στην ύπαρξη και παλαιότερου ναού, της μεσοβυζαντινής περιόδου.
Το Μοναστήρι άκμασε μέχρι τον 14ο αιώνα, ωστόσο στη συνέχεια τα οικονομικά του δεν πήγαιναν καλά. Ετσι, λόγω ατέλειας, υπάγεται ως μετόχι στην Ιερά Μονή της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας, μαζί με όλη του την περιουσία.
Στις 23 Απριλίου του 1507, ανήμερα της πανηγύρεως της Μονής, έκαναν έφοδο οι Τούρκοι και σφάγιασαν όλους τους μοναχούς μετά από τη θεία Λειτουργία. Κάθε χρόνο στη μνήμη τους, τελείται επιμνημόσυνη δέηση.
Η εγκατάλειψη
Το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου καταστράφηκε πολλές φορές από τους Οθωμανούς, η οριστική όμως εγκατάλειψη ήρθε στο β’ μισό του 18ου αιώνα, όταν πια οι κάτοικοι μετακινήθηκαν στη σημερινή τοποθεσία του Παλαιοχωρίου και χτίσθηκε νέος ναός (Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Παλαιοχωρίου), στον οποίο μπορούμε να δούμε κάποια εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη από το παλιό μοναστήρι.
Στη Μονή για κάποιο διάστημα λειτουργούσε μόνο ο ναός ενώ ο χώρος έγινε νεκροταφείο των κατοίκων, κάτι που έχουν αποκαλύψει οι ανασκαφές.
Κάθε χρόνο τελείται Θεία Λειτουργία το πρωί του Σαββάτου μετά την Κυραική του Θωμά.
Από τη μονή του Αγίου Γεωργίου του Διοσερίτη προερχόταν και η εικόνα του «Αγίου Γεωργίου του Διασωρίτου», που φυλασσόταν στο καθολικό της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης, σύμφωνα με τη μαρτυρία του αρχιμανδρίτη (μετέπειτα μητροπολίτη Νευροκοπίου) Δαμασκηνού Μοσχόπουλου.
Οπως διηγείται ο ίδιος, στο σχετικό με τα μετόχια της μονής μέρος της μελέτης του, «η του φερωνύμου προστάτου Αγίου εικών ευρέθη αργότερον [μετά το 1763] κάτωθεν των προς την πεδιάδα των Φιλίππων αμπελώνων της Μονής ισταμένη μεταξύ δύο ανημμένων λαμπάδων, ας έπειτα ενέβαλον οι μοναχοί εντός του επαργυρώματος της εικόνος».
Πρόκειται πιθανότατα για την εικόνα του Αγίου Γεωργίου που περιλαμβάνεται στον κατάλογο των κειμηλίων που εκλάπησαν από τους Βούλγαρους κατά τη λεηλασία της μονής το 1917718, τον οποίο συνέταξε στις 28 Οκτωβρίου του 1918 ο ηγούμενος της μονής Νεόφυτος: «Εικών του Αγ. Γεωργίου ιστορικωτάτη μετά του αργυρού επικαλύμματος αυτής και δύο λίθων χρωματιστών».
Το όνομα της Μονής
Ο κόσμος αναφέρει πως ο Αγιος Γεώργιος ο Διασωρίτης είναι αυτός που διασώζει.
Με την ετυμολογία της προσωνυμίας Διοσιερίτης ή Διασορίτης που προσδίδουν οι πηγές στο μονύδριο του Αγίου Γεωργίου, ασχολήθηκαν κατά το παρελθόν οι H. Gregoire και Κ. Άμαντος με αφορμή μια αναφορά του Γ. Παχυμέρη στη μονή του Αγίου Γεωργίου στο όρος Πυργί της Λυδίας (Γ. Παχυμέρης 2, 260: εισελθών την εκείσε μονήν του εν μάρτυσι μεγίστου Γεωργίου, την του Διός ιερού πάλαι του ασφαλούς εαυτώ προυνόει).
Ο Gregoire προτείνει την ετυμολόγηση του Διασορίτης από το εθνικό επίθετο Δασσαρίτης, που προσδιορίζει τον κάτοικό της «παρά την λίμνην της Αχρίδος χώρας», αλλά ο Άμαντος υποστηρίζει την προέλευσή του από τ σύνθεση Διός + ιερόν, βασιζόμενος κυρίως στο προαναφερθέν χωρίο του Παχυμέρη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι «η λατρεία το Αγίου Γεωργίου είναι μικρασιατική».
Με την προσωνύμια Διοσιερίτης ή Διασορίτης συναντούμε εξάλλου κι άλλες μονές στον ελλαδικό χώρο (Νάξος, Αμοργός, Κως, Αττική, Λακωνία, Ηράκλειο Κρήτης), γεγονός που μαρτυρεί την ευρύτατη διάδοση αυτής της προσωνυμίας.
Πηγή: Πρεσβύτερος Κωνσταντίνος Ντινούδης (Μεταπτυχιακή Εργασία: Τα Μοναστήρια του Νομού Καβάλας και η συμβολή τους στον Μακεδονικό Αγώνα).
